پيشگفتار:

تحولات نظام بين الملل با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سابق، كشور عراق را به دليل موقعيت ممتاز ژئوپلتيكي، ژئواستراتژيكي و ژئواكونوميكي به مجموعه پيچيده اي تبديل كرد كه صرف نظر از قدرت هاي همسايه و منطقه اي از اولويت و تقدم بسيار بالايي در سياست خارجي قدرت هاي فرامنطقه اي برخوردار شد. تهاجم اين كشور به كويت نيز مزيد برعلت گرديد و با حضور فیزیکی كشورهاي غربي در منطقه خليج فارس به طور عملی در چالش عميقي فرورفت. عراق به عنوان يكي از همسايگان جمهوري اسلامي ايران با توجه به اشتراكات تاريخي، مذهبي و فرهنگي و قومي با مردم ايران، از جايگاه ويژه اي در سياست خارجي ايران برخوردار است به طوریکه نمی توان از آثار امنيتي حضور و دخالت بازيگران فرامنطقه اي بر امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران چشم پوشی نمود. تحولات عراق هم چنین بر مسايل امنيتي و اقتصادي تركيه تأثير بسزايي دارد. رساله حاضر تلاشی است برای درك و فهم واقع بينانه از مسايل عراق و شناخت اهداف و منافع و زمينه هاي تعارض و تعامل آن در ارتباط با منافع ملی دو قدرت منطقه اي ايران و تركيه.

کلیات پژوهش:

1-طرح مساله

حوادث 11 سپتامبر  2001  نقطه عطف در تغيير و گردش سياستهاي ايالات متحده در نظام بين الملل شد  که در انتخابات سال4 200 و پيروزي جمهوريخواهان در انتخابات مجدد  رياست جمهوري و انتخابات مجالس ايالات متحده آمريکا اين رويکردخود را نشان داد. در نظم جديد ،مبارزه  با تروريسم و مبارزه با سلاحهاي کشتار جمعي و مبارزه با بنيادگرايي اسلامي اساس كار قرار داده شد . در حقيقت حمله به عراق در چارچوب تغيير نظام بين الملل و ايجاد اين رويکردها بود.

 حضور نظامي آمريکا در يکي از مناطق استراتژيک جهان با هجوم به عراق  و طرح اين کشور جهت تغيير سياسي خاورميانه و دمکراتيزه کردن منطقه اگر چه تهديد کننده امنيت ملي کشورهاي منطقه از جمله ايران و ترکيه مي باشد, ليکن با توجه به شرايط موجود هر دو کشور تلاش کرده اند که از فرصت ها و چالش هاي ايجاد شده در راستاي منافع ملي خويش بهره برداري نمايند, اعتقاد بر اين است که ايران و ترکيه به عنوان دو قدرت منطقه اي صاحب نفوذ در عراق و سامان يافتن عراق جديد به عنوان دو رقيب مطرح مي باشند, هر چند رقابت ديرينه  اين دو کشور تنها به عراق ختم نمي شود اما به نظر مي رسد سواي رقابت ها و چالش هاي تاريخي بين دو کشور در دهه نود ،اكنون  رقابت آنها  وارد مرحله نويني شده است که موجبات تغيير و تحولات سياسي در منطقه را فراهم مي آورد..

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                           صفحه

پيشگفتار……………………………………………………………………… 1

بخش اول : مقدمه نظری……………………………………………………. 2

كليات پژوهش………………………………………………………………………. 3

1-طرح مساله………………………………………………………………………………………….. 3

2-انگيزه انتخاب موضوع………………………………………………………………………….. 4

3-اهميت موضوع…………………………………………………………………………………….. 4

4- سئوال اصلي………………………………………………………………………………………. 4

5- فرضيه اصلي……………………………………………………………………………………… 4

6- متغيرهاي دخيل………………………………………………………………………………….. 5

7- هدف پژوهش……………………………………………………………………………………… 5

8- قلمرو پژوهش…………………………………………………………………………………….. 6

9- روش پژوهش…………………………………………………………………………………….. 6

10- اركان و پايه هاي نظري تحقيق…………………………………………………………… 6

11- سطوح تحليل…………………………………………………………………………………….. 7

12- پيشينه و محدوديت ها و منابع پژوهش………………………………………………… 7

13- سازماندهي تحقيق…………………………………………………………………………….. 8

چارچوب نظری پژوهش………………………………………….. 9            

فصل اول: تعريف منازعه و همکاري……………………. 10                                            

1-   نظريه نوواقع گرايان  …………………………………………………………………………..  12

2-   نوکاركردگرايي…………………………………………………………………………………… 14

3-   نهادگرايي نئوليبرال…………………………………………………………………………….. 15

فصل دوم: کاربرد نظريه بازيها در بررسي رقابت و همکاري در روابط
بين الملل……………………………………………………. 19                                                                                                         

1-   روابط بين الملل به مثابه يک بازي………………………………………… 20

2-   انواع بازي ها در روابط بين الملل…………………………………………………………. 21

3-   بازي با حاصل جمع جبري صفر………………………………………………………….. 21

4-   بازي با حاصل جمع غير صفر يا حاصل جمع متغير……………………………….. 22

تعريف مفاهيم……………………………………………………………………. 24 

جمهوري اسلامي ايران ……………………………………………………………………………. 25

ايران………………………………………………………………………………………………………. 25

تركيه………………………………………………………………………………………………………. 26

عراق………………………………………………………………………………………………………. 27

دولت اسلامگراي……………………………………………………………………………………… 27

سیاست خارجی……………………………………………………………………………………….. 28

بخش دوم : ……………………………………. 29                                                                         

فصل اول: سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران…………….. 30                      

-        دوره اول ( 80-1979 ) : …………………………………………………………………….. 31

-        مکانيسم ارتباط سياست خارجي دولت موقت…………………………………………. 31

1-   اقدام اثباتي…………………………………………………………………………………………. 32

2-   اقدامات سلبي دولت موقت……………………………………………………………………. 34

-        دوره دوم: راديکاليسم با تاکيد بر شيوه رابطه ملتها ( 1988-1980 )………… 35

مشخصات اصلي دوره دوم………………………………………………………………………. 35

الف- فرا وطني بودن نورمهاي ارزشي……………………………………………………….. 35

ب- جنگ ايران و عراق به دنبال اشغال سفارت آمريکا…………………………………. 37

1- بعد اثباتي…………………………………………………………………………………………… 37

2- بعد سلبي……………………………………………………………………………………………. 39

- دوره سوم: عادي سازي سياست خارجي بر اساس ترتيبات منطقه اي و الزامات
منافع ملي…………………………………………………………………………………………….. 43

مشخصات دوره سوم:……………………………………………………………………………… 44

1-   تامين امنيت ملي و تامين مصالح ملي………………………………………………….. 44

2-   الزامات منطقه اي, توسعه همکاري با همسايگان محدوده خاورميانه………. 45

فصل دوم: سياست خارجي ترکيه و اصول کلي آن…………… 50                               

-        اهميت استراتژيک ترکيه در منطقه………………………… 52

-        نقش تعيين کننده هر يک از عوامل جغرافيايي و منابع طبيعي و اهميت استراتژيک اين کشور در منطقه 53

-        سياست خارجي ترکيه ………………………………………………………………………… 55

-        روابط دو کشور بعد از انقلاب اسلامي………………………………………………….. 59

-        سياست تشنج زدايي دولت ايران و اثرات آن بر روابط با ترکيه……………….. 66

-        مباني و اصول سياست خارجي ترکيه ………………………………………………….. 76

فصل سوم: بررسي موقعيت جغرافيايي و ژئوپلتيکي عراق و جايگاه و نقش بازيگران منطقه اي و فرامنطقه اي .. 80

الف) موقعيت جغرافيايي عراق………………………………………………………… 80

1-   ژئوپلتيک آب ………………………………………………………………………… 84

2-    ژئوپلتيک نفت …………………………………………………………………………. 85

3-    ژئوپلتيک کردها……………………………………………………………. 86

1-3- بررسي موقعيت کردها در عراق……………………………………………………….. 86

2-3- دستاوردهاي قانون اساسي موقت عراق براي اکراد……………………………. 89

1-2-3- قبولاندن نظام فدرال در عراق………………………………………………………. 90

2-2-3- حضور کردها در ساختار قدرت مرکزي عراق ……………………………… 91

3-2-3- به رسميت شناختن زبان کردي عراق……………………………………………. 91

4-2-3- قدرت تعديل قوانين دولت مرکزي از طرف پارلمان کردستان…………… 91

5-2-3- مشخص کردن وضعيت کرکوک و مناطق تخريب شده…………………….. 92

6-2-3- قائل شدن حق وتو قانون اساسي دائر بر ايالات و مناطق فدرال……….. 92

4- ژئوپلتيک کردها …………………………………………………………………………… 93

ب) مختصات عراق جديد ………………………………………………………………………….. 95

1- مقايسه عراق قديم با عراق جديد ………………………………………………………….. 95

1-1- تفاوت عراق قديم و جديد از بعد داخلي……………………………………………… 95

2-1- تفاوت عراق قديم و جديد از بعد منطقه اي…………………………………………. 96

1-2-1- اختلاف با ترکيه ………………………………………………………………. 96

2-2-1- اختلاف با جمهوري اسلامي ايران ………………………………………………… 96

3-2-1- اختلاف با سوريه ………………………………………………………………. 97

4-2-1- اختلاف با کويت ……………………………………………………………… 97

3-1- تفاوت عراق قديم و عراق جديد از منظر بين المللي……………………………… 98

ج) بازيگران ذينفع و ذي نفوذ در عراق جديد ……………………………………………… 99

1- جمهوري اسلامي ايران ……………………………………………………………….. 99

2- جمهوري ترکيه……………………………………………………………………… 100

1-2- طرح اوزال ………………………………………………………………………….. 101

2-2- سياست ترک سازي………………………………………………………………… 101

3-2- ادغام فرهنگي و آموزشي ……………………………………………………………….. 102

4-2- جنبه سياسي دادن به فعاليت ها………………………………………………………… 102

3- عربستان سعودي ……………………………………………………………………….. 102

4- سوريه ……………………………………………………………………………………. 103

5- اسرائيل …………………………………………………………………………………… 104

6- ايالات متحده آمريکا ………………………………………………………………….. 104

7- روسيه …………………………………………………………………………………. 106

8- اروپا ……………………………………………………………………………… 107

فصل چهارم: سياست خارجي نفوذ ايران و ترکيه در قبال دولت جديد عراق… 108

-        زمينه هاي تاريخي ايران و ترکيه در عراق…………………………………………….. 108

الف: پيشينه تاريخي نفوذ ايران در عراق ……………………………………………………. 108

ب: پيشينه تاريخي نفوذ ترکيه در عراق ……………………………………………………… 111

بخش سوم : ديدگاههاي مشترک ايران و ترکيه راجع به عراق……………………. 113 

فصل اول: ديدگاههاي جمهوري اسلامي ايران در قبال عراق ……………………….. 114                 

الف) ديدگاه ايران نسبت به رژيم بعثي عراق از ظهور تا سقوط صدام……………. 114

ب) مواضع جمهوري اسلامي ايران در قبال عراق………………………………………… 116

ج) مواضع جمهوري اسلامي ايران در مورد قانون اساسي موقت عراق………….. 119

فصل دوم: ديدگاه جمهوري ترکيه در قبال عراق . 120                                           

الف) سياست خارجي جمهوري ترکيه در قبال عراق در دوران جنگ سرد………. 120

ب) تحول در سياست منطقه اي ترکيه پس از جنگ سرد ………………………………. 121

ج) موضع گيري ترکيه در بحران کويت و واکنش هاي داخلي نسبت به آن……… 123

د) اهداف ترکيه از ايفاي نقش رسمي در بحران کويت………………………………….. 127

1- کسب امتياز سياسي …………………………………………………………… 127

2- ملاحظات اقتصادي……………………………………………………………. 127

3- شرکت در ترتيبات منطقه اي ……………………………………………………. 128

4- چشمداشت ارضي ترکيه نسبت به شمال عراق……………………………………….. 128

ه) مواضع ترکيه در مورد اشغال عراق توسط ايالات متحده آمريکا……………….. 130

1- حفظ تماميت ارضي عراق………………………………………………………….. 130

2- حمايت ترکمن ها ……………………………………………………………………. 130

3- دريافت کمک هاي اقتصادي از آمريکا ………………………………………………….. 131

و) مخالفت پارلمان با شرکت ترکيه در جنگ بر عليه عراق ……………………………. 132

ز) واکنش و مخالفت داخلي با اعزام نيروهاي ترکيه به عراق ……………………….. 134

ن) مواضع ترکيه در مورد قانون اساسي موقت عراق …………………………………. 135

فصل سوم: بررسي مولفه هاي منافع ملي دو کشور ايران و ترکيه در
عراق (تفاهمات) …… 136                                                  

الف) مولفه هاي تاريخي روابط جمهوري اسلامي ايران و ترکيه با توجه به
تحولات عراق ……………………… 137

ب) مولفه هاي سياسي روابط جمهوري اسلامي ايران و ترکيه در عراق جديد (مناسبات و رقابت هاي سياسي)     141

ج) مولفه هاي اقتصادي روابط ايران و ترکيه در عراق جديد………………. 143

فصل چهارم: بررسي زمينه هاي سياسي و امنيتي تفاهمات و تقابلات منافع ايران و ترکيه در عراق    145                                                                                            

الف) مولفه هاي همکاري و تعامل در زمينه هاي اشتراک منافع ايران و ترکيه در عراق جديد     145

1- حفظ تماميت ارضي عراق و جلوگيري از تشکيل دولتي کرد در شمال عراق. 145

2- مخالفت هر دو کشور با فعاليت سازمان هاي معارض خود در عراق…….. 149

3- مخالفت دو کشور با گسترش فعاليت هاي اسرائيل در شمال عراق……………. 150

ب) مولفه هاي تقابل منافع ايران و ترکيه در عراق…………………………….. 151

     1- مخالفت ترکيه با ايفاي نقش موثر شيعيان در دولت جديد عراق……………….. 151

2-چشمداشت ارضي ترکيه نسبت به شمال عراق به ويژه کرکوک…………………. 152

3-مخالفت ايران با تلاش هاي ترکيه براي افزايش غير واقعي سهم ترکمن ها در ساختار فدراليسم عراق  153

4-اختلاف ايران و ترکيه در مورد نوع حکومت عراق جديد………………… 154

فصل پنجم: بررسي زمينه هاي اقتصادي مناسبات ( تعامل و تقابل ) منافع ايران و ترکيه در عراق جديد          155                                                                                          

الف) چشم اندازهاي همکاري جمهوري اسلامي ايران با عراق……………………….. 156

1-   همکاري در زمينه استفاده بهينه از آب رودخانه هاي مرزي……………………. 156

2-   همکاري در زمينه شبکه هاي ارتباط زميني ………………………………………. 157

3-   همکاري در زمينه نفت و گاز………………………………………………….. 158

ب) چشم اندازهاي همکاري هاي بين ترکيه و عراق……………………………………… 160

1- همکاري در زمينه راه هاي ارتباطي………………………………………………………. 160

2-همكاري دوكشور در زمينه شبكه آبها …………………………………………………… 160

3-همكاري دو جانبه در زمينه نفت وگاز…………………………………………………….. 162

 ج)زمينه هاي رقابت و همكاري اقتصادي ايران وتركيه در عراق جديد…………… 164

 1-زمينه هاي رقابت…………………………………………………………… 164

1-1-رقابت در بازار عراق………………………………………………….. 164

1-2-اصلاحات اقتصادي در عراق در چارچوب خاورميانه بزرگ ………………… 164

2-زمينه هاي همكاري ايران وتركيه در عراق جديد……………………………………… 166

فصل ششم :سناريوهاي مطرح شده براي استقرار نظام سياسي پس از صدام در عراق وتاثير آن بر ايران    168                                                                                                                      

1-فدراليسم …………………………………………………………………. 170

2-دولت بسيط با جلوه اداري متمركز و غير متمركز و تاثيرات آن بر ايران……. 185

بخش چهارم:استنتاجات موضوعي………………………………………… 190

فهرست منابع…………………………………………………………………… 203

جهت دانلود کلیک کنید